“Ook zonder goed overheidsbeleid kunnen wij ons als verstandige mensen gedragen.”
Aldus columnist Frank Kalshoven in zijn altijd weer fraaie bespiegelingen in de Volkskrant. Geen speld tussen te krijgen. Toch bleef die zin lang hangen. Wij kunnen ons als verstandige mensen gedragen. Sterker nog, de meeste mensen vinden dát ze zich als verstandige mensen gedragen.
En daar hebben we inderdaad geen overheidsbeleid voor nodig. Goed noch slecht. Dus wát maakt die zin nou zo intrigerend? De combinatie van overheidsbeleid en menselijk gedrag wellicht. Alsof het één bepalend is voor (de kwaliteit van) het ander?
Sinds enkele maanden ben ik projectleider van het Vertrouwensexperiment in Tilburg. Een experiment waarbij onderzocht wordt hoe mensen zich gaan gedragen als er minder regelgeving geldt en er meer vrijheden worden getolereerd binnen de participatiewet. Worden mensen dan actiever? Zoeken ze intensiever naar een baan? Krijgen ze die dan ook (sneller)? En worden ze er gelukkiger van? Wordt die extra vrijheid ook daadwerkelijk gevoeld? En zo ja, wat doet men daar dan mee?
Een interessant onderzoek dat, zo blijkt reeds in de opstartfase, heel veel oproept. Sommigen vragen zich af waarom dat nog onderzocht moet worden en zijn –dus- overtuigd van de resultaten. Anderen vertrouwen er niet op dat de overheid uiteindelijk iets met de uitkomsten zal gaan doen. Zij denken dat er –dus- toch nooit iets zal veranderen. En wéér anderen vestigen juist veel hoop op dit onderzoek en zeggen zónder primair oog voor eigenbelang enthousiast hun deelname toe.
Op de een of andere manier lijkt iedereen ervan overtuigd dat overheidsbeleid en gedrag met elkaar verbonden zijn.
In de aanloop naar de start van het experiment werden verschillende bijeenkomsten georganiseerd om met professionals en burgers in gesprek te gaan. Daarbij bleek eens temeer hoe hecht de samenhang tussen beleid en gedrag gevoeld wordt. Eén reactie sprak boekdelen: “Door dit wanbeleid van de overheid word ik gedwongen mij zo te gedragen.” Blijkbaar bestond er bij deze bezoeker geen enkele twijfel over die samenhang, inclusief oorzaak en gevolg.
Tijdens de, soms verhitte, discussies werd er hardnekkig gezocht naar kaders voor vrijheid. Alsof alle houvast wegvalt bij te veel vrijheid? Eén van de bezoekers merkte enigszins meewarig op dat deze meneer ons komt vertellen dat we binnen de bijstandswet gaan experimenteren met méér vrijheid terwijl wij hem vragen naar de regels.
Zijn het dan toch de regels die bepalen hoe we ons (verstandig) gedragen?
