Archives for 2019

“Onzekerheid wordt zoveel mogelijk gebannen uit een bureaucratische omgeving en voorspelbaar en beheersbaar gemaakt.” Aldus de constatering van Clegg c.s. in hun studie naar het fenomeen ‘Macht in organisaties’.

Bijzondere constatering die vele dimensies kent.
Cruciaal lijkt mij de onbereikbaarheid van dit ideaal. De utopie van een alomvattende beheersing of voorspelbaarheid

Onlangs bezocht ik een bijeenkomst van een samenwerkingsverband van verschillende instellingen die functioneren op het snijvlak van zorg en justitie. Na enkele presentaties over de netwerkstructuur volgden verhalen uit de praktijk. Hoe werkt dat nou?
Indringende verhalen die een fraaie inkijk gaven in de weerbarstigheid van de werkelijkheid. Waarin verwarde en –soms- gevaarlijke mensen grillig gedrag vertonen dat zorgvuldig en adequaat aangepakt zal moeten worden. Wat betekent dat voor de samenwerkingspartners? Hoe vinden zij overeenstemming over de ernst van het probleem? Over de prioriteiten van de aanpak? Over, hoe basaal, wie doet wat en wanneer?
Dan blijkt eens temeer dat de werkelijkheid zich nooit laat vangen in afspraken en protocollen. Die wonderlijke werkelijkheid zorgt voor onzekerheid.
De professionals toonden moed. Zij vertelden over inspanningen en inzet, over twijfels en overwegingen en over hun queeste naar ‘het juiste doen’. Er werden kritische vragen gesteld. Het besluitvormingsproces was alles behalve eenvoudig doch verliep uitermate zorgvuldig. En tóch, zo wist men op voorhand, gaven de gekozen interventie(s) geen enkele garantie op succes en impliceerden deze een grote mate van onzekerheid.
Tegen de grillige natuur van de menselijke geest valt niet op te redenen.

Door middel van een zorgvuldige beraadslaging over kansen en mogelijkheden, over signalen en hun betekenis, over interventies en gewenste resultaten proberen professionals elke dag ‘op zeker’ te spelen. Zékerheid zullen ze op voorhand nooit krijgen.
I.p.v. het sec sturen op beheersbaarheid en voorspelbaarheid is het mijns inziens veel gezonder om te bouwen op expertise, op professionaliteit en te blijven praten over onlosmakelijke onzekerheden. Stimuleer reflectie op gedachten, gevoelens én resultaten.

“Goed management zou meer moeten gaan over het goed kunnen managen van de gevolgen van beslissingen.” (Pfeiffer -1994- Managing with power)

Oktober 2019

“Ik weet nu dat ik geraakt kan worden zonder dat ik mijn professionaliteit verlies. Zolang ik me maar bewust ben van mijn betrokkenheid.”

Aldus een mooie overpeinzing van huisarts Marieke Dijkzeul uit de fraaie reeks “Die ene patiënt” van  de Volkskrant. Net als veel andere professionals in de hulp- en zorgverlening worstelde zij met haar emoties bij een ernstig zieke patiënt. Wanneer ‘verlies’ je jouw professionaliteit? Wanneer wordt een professionele relatie (te) persoonlijk? En verdwijnt daardoor de noodzakelijke, objectieve afweging?

Lastige kwesties. Kwesties die overigens in vrijwel alle gevallen van ‘begeleiding’ aan de orde kunnen zijn. Persoonlijk contact ráákt. Oprechte aandacht maakt betrokken. Er gebeurt iets binnen de relatie en dat is maar goed ook!
Vraag is wat de betekenis is van de in professionele omstandigheden gegroeide relatie?
Sommigen zeggen dat een professional zich van een definitief oordeel behoort te onthouden als hij dicht bij de patiënt/cliënt staat? Anderen vinden juist dat een professional een meer weloverwogen besluit kan nemen omdat hij dicht bij de patiënt/cliënt staat?

Soms ontaardt dit hardnekkige verschil van mening in een gesprek over goed en fout, over verstandig en onhandig.

In literatuur en wetenschap staat inmiddels (gelukkig) vrijwel onomstreden vast dat de kwaliteit van de relatie een bepalende factor is voor de kwaliteit van de dienstverlening. Vanzelfsprekend wordt daaraan dan ook binnen opleidingen veel aandacht besteed. Kennis hebben van bepalende factoren binnen een professionele relatie is echter geen enkele garantie op een kwalitatief hoogwaardige relatie. Reflectie op eigen denken, voelen en handelen is essentiëel bij het maken van afwegingen, bij het nemen van goede besluiten. En zou daarom in elke werksetting vanzelfsprekend moeten zijn. Serieuze reflectie is echter geen sinecure. Het doet soms pijn. Schuurt langs grenzen van het eigen denkvermogen en vraagt om doortastendheid naast betrokkenheid. Twee elementen die impliciet aan bod  komen bij de juiste balans tussen afstand en nabijheid.

Het is een hele opgave, een kunst soms om een relatie te creëren waarbij het mogelijk is om vrijmoedig te spreken, grenzen op te zoeken, dichbij te komen zonder de kwaliteit van die relatie in gevaar te brengen.

Misschien dat we dán kunnen spreken over een professionele balans?

Juli 2019

“Misschien moet ik niet zo mijn best doen en me maar gewoon door de stroom laten meevoeren. Het is tenslotte zijn uur. Hij betaalt voor mijn tijd.”
Aldus een bijzondere ontboezeming van psychiater Irvin D. Yalom over zijn ervaring binnen de psychotherapeutische setting.

Hulpverleners, therapeuten en andere deskundigen baseren hun aanpak op kennis en wetenschap en voeren volgens een overtuigde en bewezen aanpak hun gesprekken. Een aanpak die doorgaans tot succes leidt, vertrouwd voelt, ‘goed’ werkt. Zo hoort het.
Een herkenbaar fenomeen.

Toch ontdekt Yalom in deze situatie dat het niet werkt. Hoe zeer hij ook z’n best doet, er volgt geen of weinig beweging, cliënt in kwestie herkent de vragen niet, kan of wil er niets mee. Hij heeft een eigen agenda en maakt Yalom steeds opnieuw duidelijk dat hij de vragen niet begrijpt, dat hij ze niet interessant of belangrijk vindt én dat hij andere plannen/doelen heeft. En eigenlijk is het dus vooral Yalom die ‘het’ niet begrijpt.
Hoe meer deze zijn best doet om de regie te houden, hoe meer hij die regie verliest. En hoe méér hij het contact met cliënt verliest.
Eveneens een herkenbaar fenomeen?

Gelukkig neemt Yalom uiteindelijk zijn gevoel serieus en durft hij de twijfels over zijn eigen aanpak te accepteren en te onderzoeken. Hij stelt zich, hardop zelfs, de vraag wat hij eigenlijk aan het doen is? Daardoor ontstaat er vreemd genoeg zowel rust als beweging. Rust in het contact, beweging bij de cliënt. Vóórdat een cliënt in beweging komt zal hij zich gehoord moeten voelen. Zal hij moeten voelen dat hij er mag zijn. Dat hij serieus genomen wordt. Met al zijn hebben en houden.

En het is soms gewoon hard werken door weinig te doen. Luisteren, volgen, begrijpen.
En alert zijn op effecten van eigen handelen.
Yalom reflecteert tijdens zijn gesprekken onafgebroken op die effecten en toont daardoor impliciet veel respect voor zijn gesprekspartner.

Reeds eerder citeerde ik Theo Decker, de 13-jarige hoofdpersoon uit de fabelachtige roman ‘Het Puttertje’ van Donna Tart die treffend opmerkt;
“Maar bovenal mocht ik hem omdat hij me behandelde als een metgezel en een waardevolle gesprekspartner. Hij was een aandachtig en waarderend toehoorder.”

Laten we daar ons best maar voor doen.

Juni 2019

“Juridische logica is gebaseerd op risicobeheersing en moet ervoor zorgen dat de algemene regels van behoorlijk bestuur gerespecteerd worden. De logica van de uitvoering is een probleem oplossen.”

Met deze aparte tegenstelling schetst Henk van Deutekom de ontstaansreden van de nieuwe beleidsvisie van de gemeente Kampen  die wordt aangeduid met termen als ‘omgekeerd toetsen’ en ‘de omgekeerde verordening’. Deze werkwijze dient bovenstaande tegenstelling te verkleinen. Kern van dit gedachtengoed is het streven naar integraliteit van het sociale domein. Een medewerker participatie moet bijvoorbeeld niet uitsluitend naar de regels van de participatiewet kijken om aanvragen te beoordelen. Oók signalen uit de domeinen wonen, zorg, welzijn, veiligheid kunnen invloed hebben op beslissingen die primair gerelateerd zijn aan de participatiewet. Iemand die diep in de schulden zit, wiens gas-water-licht dreigt te worden afgesloten, die bang is in de eigen omgeving vanwege dreigend geweld e.a. kan niet bezig zijn met activiteiten richting arbeidsmarkt.
Een prachtig voornemen, deze integrale werkwijze, maar voorwaar geen sinecure. Want, ‘het vasthouden aan regels zit nu eenmaal in het dna van ambtenaren’, aldus van Deutekom.

Bekend is dat inmiddels veel gemeenten deze principes van de omgekeerde verordening proberen in te passen in hun beleidskaders. Een interessante en uitdagende ontwikkeling die ik met genoegen, enthousiasme én hoop volg. De dagelijkse praktijk leert ons namelijk dat het huidige systeem piept en kraakt en ons ééndimensionale domeindenken niet (meer?) past op de weerbarstige werkelijkheid.
Ooit las ik een interview met voormalig ombudsman Brenninkmeijer die opmerkte dat de overheid haar burgers niet vertrouwt en daarom een overdaad aan regels en controle-instrumenten hanteert om die burger in toom te houden. Nu lijkt het momentum aangebroken om dit tij te keren. De overheid moet gaan kennis maken met haar burgers. Willen weten hoe het met hen/hem gaat, willen weten wat er speelt.

Deze langzaam wijzigende opvatting zal grote gevolgen hebben voor het hele organisatorische construct, -gekenmerkt door hokjes en schotten- maar vooral ook voor de visie én de houding waarmee professionals binnenkomende vragen en gesignaleerde problemen beschouwen. Hoe gaat het met u? Wat is er aan de hand? Wat kan ik voor u betekenen?

Maar ja.
Hoe meer we weten, hoe complexer het beeld wordt.
Hoe minder we weten, hoe eenvoudiger de oplossing?

En met een knipoog naar Maarten Toonder denk ik aan Ollie B. Bommel;
“Wat ik niet weet, daar heb ik geen last van.”

Mei 2019

“Aan de overlegtafel zaten méér dan 10 personen die ik nog  nooit eerder gezien of gesproken had.”

Een situatie die velen wel eens meemaken. ‘Ergens’ voor de eerste keer aanschuiven, een nieuw gezelschap ontmoeten.Wat volgt is een kennismaking waarbij, afhankelijk van het doel van de bijeenkomst al dan niet belangrijke persoonlijk/professionele wetenswaardigheden worden uitgewisseld.

In dit geval schrok ik echter van de mededeling. Omdat ze werd gedaan door een moeder die aan deze overlegtafel werd geïnformeerd over haar zoon. En wat er over haar zoon werd besloten. Haar zoon was niet eens voor het overleg uitgenodigd en bizar genoeg waren óók voor hem vrijwel alle aanwezigen onbekend. Deze overlegtafel sprak over zijn toekomst. Er was géén  kennismaking. Er werd geen enkele vraag gesteld. Men vertelde haar op basis van beschreven gebeurtenissen en ‘feiten’, van bevindingen en verklaringen van derden wie haar zoon was en wat er over hem was besloten. Ze hadden zijn dossier gelezen en kenden hem dus.

En aldus krijgt deze openingszin een ontluisterend karakter.
Helaas geen unieke gebeurtenis. Zo bleek tijdens deze documentaire over de Jeugdzorg.
Nog steeds is het in veel sectoren praktijk van alledag dat er besluiten worden genomen, oordelen worden geveld óver mensen zonder dat men betreffende personen ooit heeft gezien of gesproken. Men wikt en weegt informatie van derden. Men bestudeert een dossier. Dat behoort compleet te zijn.
Maar wanneer is een dossier compleet? Hoe kán een dossier compleet zijn?
The map is not the territory. Als je de kaart kent, ken je daarmee het gebied nog niet.

Elke dag worden er indrukwekkende besluiten genomen over mensen op basis van papier. Op basis van een dossier, van elders opgehaalde informatie. Besluiten die levens van mensen op de kop zetten en een nieuwe wending (kunnen) geven.

Als Pipi Langkous zegt “Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het kan” kunnen we daarom lachen. Maar wat vinden we van “Ik heb hem nog nooit gezien dus ik denk dat ik hem ken”?

april 2019

“Geloven of niet, overtuigen en overtuigd worden, heeft te maken met de druk die je ervaart om je eigen betekenisverlening op te geven.”

Dit juweeltje uit “het systeemtheoretisch bulletin” van de Interaktie Akademie Antwerpen geeft fraai weer hoe ingewikkeld het soms is om te beseffen dat eigen ideeën, opvattingen, wensen en overtuigingen gebaseerd zijn op betekenisverlening.
Professionals, beroepsgroepen, organisaties, verenigingen hebben, naast formele, geschreven spelregels en richtlijnen,  allen hun eigen ongeschreven regels. Over gedrag (do’s and dont’s) over omgangsvormen en gebruiken maar óók eigen opvattingen en overtuigingen. En voor elke individuele professional komen er momenten voorbij waarbij de eigen opvatting getoetst zal worden aan de gangbare (lees: gewenste) opvattingen. Het is namelijk wél zo handig en overzichtelijk als we ons allemaal een beetje uniform gedragen, in woord en daad. “Zo doen wij dat hier.”

In de praktijk blijkt dit niet altijd zo eenvoudig. Tuurlijk, overtuigingen geven houvast. Geloof en geloven zullen dat ook doen. Zo gaat de mare. Maar biedt dat ook de zekerheid die nodig is voor het nemen van ingewikkelde beslissingen?
In een openhartige ontboezeming (Volkskrant, 12 januari j.l.) schetst sportarts Edwin Goedhart de lastige route bij twijfel over een medische handeling. Ondanks alle volgens protocol uitgevoerde handelingen blijft de twijfel over ‘juistheid’ overeind. Zelfs collegiaal overleg leidde i.c. niet tot geruststelling, óók al vond men dat hij volgens de juiste standaard gehandeld had. De eigen wijsheid knaagde. Noopte tot reflectie en zorgde voor nieuwe betekenis. Hij verwoordt dat helder.
“Afwijken van de richtlijn, daar is tijd voor nodig, maar vooral durf. Het maakt je kwestbaar -……….-  Soms moet je als arts de moed hebben om het anders te doen.”
En geldt dit niet voor elke professional?
Die overtuiging groeit. Oók buiten de medische sector. Gelukkig. Hoe ingewikkeld dit ook is.

Het goede nieuws is dat geloof en overtuigingen dus inwisselbaar zijn. We kunnen zo maar van gedachten veranderen. Als we de moed hebben om nieuwe informatie toe te laten en serieus te wegen. Alles kan leiden tot nieuwe inzichten ………… en zelfs tot nieuwe overtuigingen.
Ik geloof dat ik dát zeker weet.

Januari 2019

Jos Mevis