Archives for 2020

“Wie geen vertrouwen in anderen stelt, zal ook nimmer het vertrouwen van anderen winnen.”

Bovenstaand citaat van Lao Tse is eeuwenoud, doch veelzeggend en actueler dan ooit.
Onlangs werden, na ruim 2 jaar onderzoek, de resultaten gepresenteerd van het zogenoemde Vertrouwensexperiment. Een bijzonder, grootschalig experiment met een indrukwekkende titel dat ik met veel plezier als projectleider mocht uitvoeren. Het experiment had betrekking op de participatiewet. Vanuit de groeiende overtuiging dat de huidige wet- en regelgeving te veel gebaseerd is op controle en beheersing werd onderzocht wat het zou betekenen als de uitvoering van de participatiewet méér gebaseerd zou zijn op vertrouwen.

In het kader van het experiment werden veel gesprekken gevoerd over vertrouwen. Tijdens sommige gesprekken struikelden verhalen en voorbeelden  (‘niet iedereen is nou eenmaal te vertrouwen’) over elkaar heen. Echter, indien  concreet de vraag gesteld werd wie van de aanwezigen van zichzelf zou zeggen dat hij te vertrouwen is werd het even stil. Soms ietwat aarzelend doch meestal vol overtuiging leverde die vraag een vrijwel 100% positieve score op. Bijzonder? Als het over vertrouwen gaat denken we bijna altijd aan de onbetrouwbaarheid van de ander. Ik ben tenslotte te vertrouwen.

Ooit schreef voormalig ombudsman Alex Brenninkmeier een fraai artikel waarin hij de contacten tussen overheid en burgers fileerde. Ontdaan constateerde hij dat de overheid haar burgers niet meer vertrouwt. Juriste Ellen Boleij schetste onlangs -onafhankelijk daarvan- in haar proefschrift de doorgeslagen hang naar wet- en regelgeving,  ‘We hebben ons teruggetrokken achter een wal van regels, maar de menselijke maat in de uitvoering is daarmee uit beeld verdwenen. Na een misstap verdwijnt de menselijke maat weer verder uit beeld, want wat gebeurt er: de regels worden aangescherpt en er komen protocollen bij.’ Het lijkt erop alsof we ons eigen inschattingsvermogen, en zelfs onze eigen wijsheid niet meer vertrouwen.

Minder regels, meer vrijheid was het onderliggende motto van het vertrouwensexperiment. Werken op basis van vertrouwen. Een motto dat in het contact met deelnemers zichtbaar werd door aandacht, presentie, ‘er zijn’. De focus gericht op de mens en zijn leefwereld en niet -primair- op de regels. En dan gebeurt er iets. Dan zijn we er weer voor elkaar. Vertrouwen doet iets goeds met ons. Wederzijds. Daar mogen we niet lichtvaardig mee om gaan. Daar mogen we op vertrouwen.
Want, in wat voor wereld leven wij als we elkaar niet meer vertrouwen?

Oktober 2020

“Het gaat niet alleen om rechtvaardige verdeling van eerbewijzen die onvermijdelijk verschil maken tussen mensen in een gemeenschap (…), maar ook om respect voor de verschillende bijdragen die mensen leveren aan een organisatie of groep. En daarmee om respect voor iedereen.”

Met deze fraaie uitspraak markeert Jan Vorstenbosch, voorzitter van de Nederlandse vereniging voor ethici, de kern van het zogenoemde Ajax-dilemma. Een dilemma, waarbij de Griekse koning Agamemnon een verkiezing organiseert om te bepalen wie de meest waardevolle soldaat in de strijd om Troje is. Een ‘wedstrijd’ tussen Ajax, de fysiek onverslaanbare, of Odysseus, het brein achter de oorlogsvoering.
Een vrijwel onmogelijke keuze vanwege de totaal verschillende bijdragen van Ajax en Odysseus aan de overwinning. Desondanks wordt een keuze gemaakt, komt er een ‘winnaar’ uit de bus en wordt méér schade aangericht dan bedoeld en verwacht.
Het is onontkoombaar dat keuzes verliezers kennen. En verliezers voelen zich vaak tekort gedaan. Of oneerlijk behandeld. Niet gehoord. In hun eer aangetast. Op het moment dat genomen besluiten niet worden begrepen, geaccepteerd of gerespecteerd voelt dat als verlies. En het is Ajax die deze strijd verliest en dit voelt als een verlies van zijn eer.
In dit corona-tijdperk moeten ingrijpende keuzes worden gemaakt. Keuzes die tot stand moeten komen op basis van een wirwar aan, soms tegenstrijdige informatie. Data en wetenschappelijke inzichten worden gewikt en gewogen, op ‘waarde’ geschat en van voorspellingen voorzien. Dat zorgt voor dilemma’s. Zoals bekend worden dilemma’s getypeerd door hun onoplosbaarheid. Het hanteren van dilemma’s vraagt om weloverwogenheid: het afwegen van belangen en het geven van betekenis aan waarden. Oók morele dilemma’s vragen om besluitvorming. Om verder te kunnen. Om kaders te markeren en perspectief te schetsen.
Eens temeer blijkt dat de houdbaarheid van besluiten beperkt is en dat genomen besluiten voor nieuwe dillema’s zorgen.
Keuzes maken is onlosmakelijk verbonden aan leiderschap. Moeten kiezen is angstaanjagend doch de ware leider zegt nooit: ik heb geen keuze. Leiders verschuilen zich niet achter procedures of tradities, of achter oordelen en ideeën van anderen. Zij verschuilen zich niet achter regels.
Hoe kunnen leiders het verschil dat eer maakt en het gelijke respect dat iedereen toekomt met elkaar verenigen?
“Zij moeten in staat zijn om unieke vermogens en bijdragen te waarderen, gepast respect tonen voor al die dingen die een mens tot mens maken en aandacht hebben voor de behoeften van de samenleving als geheel en de verdiensten van het individu.” (Paul Woodruff – Het Ajax Dilemma)

Mei 2020

“Wij zijn de politiek” en “Het einde van de natiestaat?” Met deze titels beloofden inleiders Daan Rovers en Wil Derks tijdens dag 2 van Academie Permanent op voorhand stof tot nadenken. Een college over politiek, representatie en macht.

Rovers (“denker des vaderlands”) en Derks (Netherlands Institute for Multiparty Democracy) betoogden vanuit geheel verschillend perspectief over de risico’s van ons democratisch bestel. Kunnen we nog wel spreken van een volksvertegenwoordiging? Zijn burgers nog wel aan zet, vertegenwoordigd, betrokken? Hebben bestuurders zélf het stuur nog wel in handen? Wie bestuurt ons land eigenlijk? Wie is ‘de politiek’?

“Politiek gaat over het actieve leven van de burgers in de polis en zou onderdeel moeten zijn van het leven van alledag…..” aldus Daan Rovers. Rovers gaat in navolging van Socrates, Plato, en meer recente denkers als Hannah Arend op zoek naar essentie en moraal. Wat is een goed besluit? Wat is rechtvaardigheid? Waarop baseren we een juist besluit?
Ik juich haar twijfels toe over de economisering van politiek bestuurlijke vraagstukken. Indien  vraagstukken des levens vanuit louter economisch perspectief worden bezien verliezen we cruciale waarden, als bindmiddel van de samenleving, uit het oog.

Al mijmerend over deze wijze woorden laat ik mij (rond)leiden door het Binnenhof, het centrum van de macht. En wacht ik vol nieuwsgierigheid op het goede nieuws van Will Derks. Derks schetst op overtuigende wijze hoe de overheid haar greep verliest en bedrijven de regie overnemen. Informatie, kennis en kunde onttrekken zich meer en meer aan onze invloed en verdwijnen naar het private domein. Daarbij landsgrenzen overschrijdend en lokale en nationale regelgeving vermijdend of ondermijnend. Uit angst, onmacht of misschien tegen beter weten in lijken bestuurders deze ontwikkeling te gedogen.
Het als trilemma omschreven vraagstuk bestaat eruit dat vanuit bestuurlijk perspectief een balans gezocht moet worden tussen economische stabiliteit, de natiestaat én democratische controle. Helaas wordt vooral die laatste component ernstig verwaarloosd.

Rijkdom onttrekt zich aan nationale invloeden. De kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter, aangezien niemand verantwoording voor het geheel voelt. Privilege op persoonlijke informatie en bescherming van privacy verdwijnen naar de portefeuilles van techbedrijven. Het geweldsmonopolie van de overheid wankelt. De bestedingen voor particuliere beveiliging in de VS nemen buitenproportionele vormen aan en niets wijst erop dat “het recht op zelfverdediging“ de komende jaren een terugtrekkende beweging zal maken. Een systemische verandering is onontbeerlijk, zo betoogt Derks.

Vol vragen en -hoe kan ‘t ook anders?-  zonder concrete oplossingen duik ik in goed gezelschap onder in een Haags etablissement en zoek in arren moede verder naar ons heil.
Ik waag mij aan een klein pleidooi voor een ethisch reveil. Moraal en ethiek verdienen een stevige, prominente herwaardering in het politieke -en dus publieke- debat. Het wordt hoog tijd voor een dialoog over ‘het goede’. En dat, zoals ooit bedoeld, die kleine groep volksvertegenwoordigers weer beseft dat zij de juiste beslissingen dient te nemen voor het geheel en verantwoordelijk is voor  “het verwezenlijken van een duurzame en rechtvaardige toekomst voor iedereen.” (The Hague Declaration- Global Parliament of Mayors)

Februari 2020