“Het gaat niet alleen om rechtvaardige verdeling van eerbewijzen die onvermijdelijk verschil maken tussen mensen in een gemeenschap (…), maar ook om respect voor de verschillende bijdragen die mensen leveren aan een organisatie of groep. En daarmee om respect voor iedereen.”
Met deze fraaie uitspraak markeert Jan Vorstenbosch, voorzitter van de Nederlandse vereniging voor ethici, de kern van het zogenoemde Ajax-dilemma. Een dilemma, waarbij de Griekse koning Agamemnon een verkiezing organiseert om te bepalen wie de meest waardevolle soldaat in de strijd om Troje is. Een ‘wedstrijd’ tussen Ajax, de fysiek onverslaanbare, of Odysseus, het brein achter de oorlogsvoering.
Een vrijwel onmogelijke keuze vanwege de totaal verschillende bijdragen van Ajax en Odysseus aan de overwinning. Desondanks wordt een keuze gemaakt, komt er een ‘winnaar’ uit de bus en wordt méér schade aangericht dan bedoeld en verwacht.
Het is onontkoombaar dat keuzes verliezers kennen. En verliezers voelen zich vaak tekort gedaan. Of oneerlijk behandeld. Niet gehoord. In hun eer aangetast. Op het moment dat genomen besluiten niet worden begrepen, geaccepteerd of gerespecteerd voelt dat als verlies. En het is Ajax die deze strijd verliest en dit voelt als een verlies van zijn eer.
In dit corona-tijdperk moeten ingrijpende keuzes worden gemaakt. Keuzes die tot stand moeten komen op basis van een wirwar aan, soms tegenstrijdige informatie. Data en wetenschappelijke inzichten worden gewikt en gewogen, op ‘waarde’ geschat en van voorspellingen voorzien. Dat zorgt voor dilemma’s. Zoals bekend worden dilemma’s getypeerd door hun onoplosbaarheid. Het hanteren van dilemma’s vraagt om weloverwogenheid: het afwegen van belangen en het geven van betekenis aan waarden. Oók morele dilemma’s vragen om besluitvorming. Om verder te kunnen. Om kaders te markeren en perspectief te schetsen.
Eens temeer blijkt dat de houdbaarheid van besluiten beperkt is en dat genomen besluiten voor nieuwe dillema’s zorgen.
Keuzes maken is onlosmakelijk verbonden aan leiderschap. Moeten kiezen is angstaanjagend doch de ware leider zegt nooit: ik heb geen keuze. Leiders verschuilen zich niet achter procedures of tradities, of achter oordelen en ideeën van anderen. Zij verschuilen zich niet achter regels.
Hoe kunnen leiders het verschil dat eer maakt en het gelijke respect dat iedereen toekomt met elkaar verenigen?
“Zij moeten in staat zijn om unieke vermogens en bijdragen te waarderen, gepast respect tonen voor al die dingen die een mens tot mens maken en aandacht hebben voor de behoeften van de samenleving als geheel en de verdiensten van het individu.” (Paul Woodruff – Het Ajax Dilemma)
Mei 2020
